Charakterystyka rzek
Wielka Święta -Tuga
To jedna rzeka o dwóch nazwach. Na odcinku od źródła w Lesie Mątawskim do Nowego Dworu Gdańskiego nazywana jest Wielką Świętą. Dalej do ujścia w Rybinie nazwa rzeki brzmi Tuga. Na rzekę można wpłynąć ze Szkarpawy w Rybinie. To będzie krótki rejs, bo Tuga jest szlakiem żeglownym na odcinku od ujścia do Nowego Dworu Gdańskiego. Dalej w górę rzeki można popłynąć kajakiem aż do przystani w Nowym Stawie, gdzie Tuga gwałtownie zwęża się i przypomina rów melioracyjny.
Utrudnienia w żegludze
Na powierzchni wody są duże skupiska roślin wodnych, które spowalniają żeglugę. Największy ich rozrost następuje na początku sierpnia. Miejscami brzegi rzeki przypominają zielone łąki. Dno na całej długości rzeki jest mocno zamulone. Z tego powodu trudno jest obserwować taflę wody i dojrzeć w niej różne przeszkody. Łatwo ukryją się gałęzie, worki foliowe, sznurki, a także sieci rybne, zastawione przez kłusowników.
Informacje żeglugowe
Głębokości
Średnia głębokość rzeki, przy normalnym stanie wody, to około 1,5 m. Dno na całej długości rzeki jest mocno zamulone. Niestety szlak dostępny tylko dla jednostek o wysokości do 1,6–1,8 m od linii wody (warunkowo, zależnie od poziomu wody). Większe głębokości występują na wysokości wsi Chełmek, Tujsk i Stobiec. Tam niektóre odcinki rzeki osiągają głębokość do 3–3,5 m. Na odcinku od Nowego Dworu Gdańskiego do Nowego Stawu rzeka została pogłębiona i jej głębokość wynosi średnio 1,5 m. W Nowym Stawie robi się płytko – do 1 m.
Wpływając większym jachtem na rzekę należy pamiętać, że głębokość rzeki może szybko ulec zmianie. Szczególnie wiosną i jesienią (jeśli uda się przejść pod mostem (nie)zwodzonym w Tujsku), że w ciągu nocy poziom wody może podnieść się o ponad 50 cm.
Mosty
Na szlaku są 3 mosty. Pierwszy to most stały przy ujściu Tugi do Szkarpawy. Wysoka konstrukcja mostu umożliwia bezpieczną żeglugę. Drugi to zabytkowy most zwodzony w Tujsku. Obiekt był przez wiele lat nieczynny. Po zakończeniu remontu most otwarto uroczyście pod koniec sezonu żeglarskiego w 2020 roku. Kolejny most zwodzony w Nowym Dworze Gdańskim został wyremontowany rok wcześniej i również odzyskał pełną sprawność techniczną. Dzięki temu po Tudze znów można bezpiecznie żeglować.
Miasta i wsie nad Tugą
Nowy Dwór Gdański – stolica Żuław.
Stolica Żuław ma kilka restauracji tuż nad wodą, dwa kościoły, markety, dworzec kolejki wąskotorowej i szerokotorowej, stacje benzynowe, w tym jedną nad samą wodą – to jedyna taka stacja na Pętli Żuławskiej. Największą atrakcją miasta jest Muzeum Żuławskie, gdzie Stowarzyszenie Klub Nowodworski zgromadziło ponad 2 tys. eksponatów. Odbywają się tu warsztaty, jest sala konferencyjna oraz ekspozycja poświęcona mennonitom, walce z powodzią, historii Żuław, makieta przedwojennego Nowego Dworu Gdańskiego. Nad Tugą jest wiele miejsc dogodnych do cumowania. W mieście odbywają się cykliczne imprezy, m.in. Europejska Noc Muzeów (V), Dni Nowego Dworu Gdańskiego (VI), Dni Otwarte Żuławskich Zabytków (VI), Dzień Osadnika (IX). W centrum miasta w pobliżu mostu znajduje się kompleks spichlerzy, pomostów i urządzeń cumowniczych. Obiekty służyły niegdyś do przeładunku towarów z barek na Tudze. W latach 60-tych ubiegłego wieku zlikwidowano żeglugę towarową na Tudze.
Nowy Staw
Najstarsze miasto na Żuławach, założone w I połowie XIV wieku. Siedziba samorządowych władz gminnych. Do dziś miejscowość zachowała charakter małego miasteczka, ze średniowiecznym układem urbanistycznym i urokliwym rynkiem, otoczonym zabytkowymi kamienicami, na którym znajdziemy cukiernie i restauracyjki. Warto zobaczyć Kolegiatę Żuławską, zbór ewangelicki i Słodownię.
Żelichowo
Niegdyś wieś o dużym znaczeniu gospodarczym, politycznym i duchowym. Przybywali tu osadnicy z Europy, najwięcej z Niemiec, a w XVI wieku mennonici z Niderlandów. Tu powstało pierwsze w Europie towarzystwo ubezpieczeń od powodzi. We wsi znajduje się kościół założony przez Krzyżaków w 1352 roku, obecnie greckokatolicki. Warto odwiedzić gospodę Mały Holender w domu podcieniowym i spróbować regionalnych potraw, a także zamówić degustację wódki Stobbes Machandel, produkowanej przez mennonicką rodzinę od 1776 roku. Obok gospody znajduje się Lapidarium zwane Cmentarzem Jedenastu Wsi. Jest to zbiór kamiennych nagrobków sprzed kilku wieków.
Trasa
24 km – ujście Tugi
Wejście na rzekę Tugę pod wysokim mostem. Tuż za nim, na lewym brzegu, zarośnięty kanalik – dawniej port warsztatu szkutniczego.
23,8 km
Niewielka, podmokła wyspa z żeremiem bobrów. Wieczorem i w nocy można obserwować ożywiony ruch gryzoni.
23,5 km – Tujsk
Od 2018 roku istnieje tu przystań kajakowa. Urokliwy półwysep jest dobrym miejscem na postój. Biwakowanie należy ustalić z dzierżawcą terenu, mieszkającym za wałem. Do wsi z architekturą żuławską jest 1 km. Sklepy, PKS, kolejka wąskotorowa, kościół. W 2018 roku powstała tu przystań kajakowa z pomostem do cumowania.
23,2 km – most zwodzony
Most zwodzony z ciekawą konstrukcją do podnoszenia za pomocą lin. Za mostem pomost kajakowy, oddany do użytku w 2018 roku.
23 km – LB – za wałem starorzecze Tugi – ostoja ptactwa, miejsca do wędkowania
21,2 km
Mijamy rozlewiska. Po lewej głęboka (3–4 m) zatoka powstała po przerwaniu wałów. Po prawej, za wałem, dzikie starorzecze, powstałe po prostowaniu szlaku pod koniec XIX wieku. Na prywatnej posesji wiata – cumowanie dozwolone. Właściciel prosi o zachowanie porządku. Palenie ogniska po uzgodnieniu.
20,8 km
Połowę szlaku zagradza powalone drzewo. Dobre miejsce na połowy okoni.
19,9 km – Kanał Drzewny
Wejście na Kanał Drzewny, kiedyś łączący się z Zalewem Wiślanym, dziś odcięty zastawką, a dalej groblą. Warto wybrać się na spacer (1 km) do nieczynnego już akweduktu z lat 50. XX wieku. Nawadniał on osuszoną po wojnie zatokę Zalewu Wiślanego, tzw. Zakątek Stobieński. W odległości około 3 km od akweduktu znajduje się nowo odkryta, największa w Polsce depresja 2,07 m p.p.m.
19 km – Żelichowo
Zacumować można za mostem przy domu podcieniowym, zwanym Małym Holendrem.
16 km – Nowy Dwór Gdański, most kolejki wąskotorowej
15 km – płytkie rozlewisko, trzeba się trzymać lewej strony rzeki
14,5 km – Muzeum Żuławskie
Zabudowania dawnej mleczarni Szwajcara Leonarda Kriega, dziś Żuławski Park Historyczny i Muzeum Żuławskie.
14,4 km – most, miejsce do cumowania
Czynny most zwodzony z 1936 roku. Godziny otwarcia mostu są podane na stronie internetowej Zarządu Dróg Powiatowych w Nowym Dworze Gdańskim www.bip.zdpndg.pl, w zakładce Menu przedmiotowe. Na prawym brzegu miejsce postojowe ze slipem. Obok budynek Starostwa Powiatu Nowodworskiego i Żuławski Ośrodek Kultury.
13,7 km
Na prawym brzegu spichlerz dawnej fabryki Stobbe i most pieszy, z uwagi na daszek nazywany chińskim. Na lewym brzegu fragment mostu wysadzonego w 1945 roku, 4 m od przęsła, około 20–50 cm pod wodą, fragment filaru mostu – trzymać się jak najbliżej istniejącego przęsła.
13,3 km – drewniana kładka piesza – przejście po lewej stronie
13 km – most drogowy
Most z tzw. rozporkiem. Od strony wody są szczeliny na kominy parowców i maszty żaglowców.
12,3 km – most drogowy (droga krajowa S7) – brzegi kamieniste, płytko
11,3 km – most kolejki wąskotorowej, Święta
Na prawym brzegu wejście na kanał prowadzący do stacji pomp. Most to granica, gdzie rzeka zmienia nazwę na Świętą.
8,3 km – LB – Marynowy, Tuja
Dogodna łączka do cumowania i wodowania, ze zjazdem przy moście. Do wsi Marynowy 2 km, do Tui 3,5 km. Z mostu piękna panorama.
2 km – Nowy Staw
Po prawej dom podcieniowy ze sklepem spożywczym. Brzegi zarośnięte, a rzeka ma kilka metrów szerokości. Miejsce do wodowania małych łódek, przystań kajakowa.
0,4 km – LB – przystań dla kajaków i łodzi
0,2 km – most drogowy
Dawny port. Betonowe fragmenty umocnień pod mostem stanowią zagrożenie.
0 km – betonowy stopień wodny. Dalej rzeka nie nadaje się do żeglugi
Stowarzyszenie Żuławy
ul. Sikorskiego 23
82-100 Nowy Dwór Gdański
NIP 5792182998
KRS 0000115819