Wielka Święta -Tuga

To jedna rzeka o dwóch nazwach. Na odcinku od źródła w Lesie Mątawskim do Nowego Dworu Gdańskiego nazywana jest Wielką Świętą. Dalej do ujścia w Rybinie nazwa rzeki brzmi Tuga. Na rzekę można wpłynąć ze Szkarpawy w Rybinie. To będzie krótki rejs, bo Tuga jest szlakiem żeglownym na odcinku od ujścia do Nowego Dworu Gdańskiego. Dalej w górę rzeki można popłynąć kajakiem aż do przystani w Nowym Stawie, gdzie Tuga gwałtownie zwęża się i przypomina rów melioracyjny.

Utrudnienia w żegludze

Na powierzchni wody są duże skupiska roślin wodnych, które spowalniają żeglugę. Największy ich rozrost następuje na początku sierpnia. Miejscami brzegi rzeki przypominają zielone łąki. Dno na całej długości rzeki jest mocno zamulone. Z tego powodu trudno jest obserwować taflę wody i dojrzeć w niej różne przeszkody. Łatwo ukryją się gałęzie, worki foliowe, sznurki, a także sieci rybne, zastawione przez kłusowników. 

Głębokości

Średnia głębokość rzeki, przy normalnym stanie wody, to około 1,5 m. Dno na całej długości rzeki jest mocno zamulone. Niestety szlak dostępny tylko dla jednostek o wysokości do 1,6–1,8 m od linii wody (warunkowo, zależnie od poziomu wody). Większe głębokości występują na wysokości wsi Chełmek, Tujsk i Stobiec. Tam niektóre odcinki rzeki osiągają głębokość do 3–3,5 m. Na odcinku od Nowego Dworu Gdańskiego do Nowego Stawu rzeka została pogłębiona i jej głębokość wynosi średnio 1,5 m. W Nowym Stawie robi się płytko – do 1 m.
Wpływając większym jachtem na rzekę należy pamiętać, że głębokość rzeki może szybko ulec zmianie. Szczególnie wiosną i jesienią (jeśli uda się przejść pod mostem (nie)zwodzonym w Tujsku), że w ciągu nocy poziom wody może podnieść się o ponad 50 cm.

Mosty

Na szlaku są 3 mosty. Pierwszy to most stały przy ujściu Tugi do Szkarpawy. Wysoka konstrukcja mostu umożliwia bezpieczną żeglugę. Drugi to zabytkowy most zwodzony w Tujsku. Obiekt był przez wiele lat nieczynny. Po zakończeniu remontu most otwarto uroczyście pod koniec sezonu żeglarskiego w 2020 roku. Kolejny most zwodzony w Nowym Dworze Gdańskim został wyremontowany rok wcześniej i również odzyskał pełną sprawność techniczną. Dzięki temu po Tudze znów można bezpiecznie żeglować.

Miasta i wsie nad Tugą

Nowy Dwór Gdański – stolica Żuław.

Stolica Żuław ma kilka restauracji tuż nad wodą, dwa kościoły, markety, dworzec kolejki wąskotorowej i szerokotorowej, stacje benzynowe, w tym jedną nad samą wodą – to jedyna taka stacja na Pętli Żuławskiej. Największą atrakcją miasta jest Muzeum Żuławskie, gdzie Stowarzyszenie Klub Nowodworski zgromadziło ponad 2 tys. eksponatów. Odbywają się tu warsztaty, jest sala konferencyjna oraz ekspozycja poświęcona mennonitom, walce z powodzią, historii Żuław, makieta przedwojennego Nowego Dworu Gdańskiego. Nad Tugą jest wiele miejsc dogodnych do cumowania. W mieście odbywają się cykliczne imprezy, m.in. Europejska Noc Muzeów (V), Dni Nowego Dworu Gdańskiego (VI), Dni Otwarte Żuławskich Zabytków (VI), Dzień Osadnika (IX). W centrum miasta w pobliżu mostu znajduje się kompleks spichlerzy, pomostów i urządzeń cumowniczych. Obiekty służyły niegdyś do przeładunku towarów z barek na Tudze. W latach 60-tych ubiegłego wieku zlikwidowano żeglugę towarową na Tudze.

Nowy Staw

Najstarsze miasto na Żuławach, założone w I połowie XIV wieku. Siedziba samorządowych władz gminnych. Do dziś miejscowość zachowała charakter małego miasteczka, ze średniowiecznym układem urbanistycznym i urokliwym rynkiem, otoczonym zabytkowymi kamienicami, na którym znajdziemy cukiernie i restauracyjki. Warto zobaczyć Kolegiatę Żuławską, zbór ewangelicki i Słodownię.

Żelichowo

Niegdyś wieś o dużym znaczeniu gospodarczym, politycznym i duchowym. Przybywali tu osadnicy z Europy, najwięcej z Niemiec, a w XVI wieku mennonici z Niderlandów. Tu powstało pierwsze w Europie towarzystwo ubezpieczeń od powodzi. We wsi znajduje się kościół założony przez Krzyżaków w 1352 roku, obecnie greckokatolicki. Warto odwiedzić gospodę Mały Holender w domu podcieniowym i spróbować regionalnych potraw, a także zamówić degustację wódki Stobbes Machandel, produkowanej przez mennonicką rodzinę od 1776 roku. Obok gospody znajduje się Lapidarium zwane Cmentarzem Jedenastu Wsi. Jest to zbiór kamiennych nagrobków sprzed kilku wieków.